SPORT EN HERSENSCHADE
Deze nieuwsbrief bevat het schrijnende verhaal van iemand die de gevolgen ervaart van vier
hersenschuddingen, tijdens hockey en skiën opgelopen. Daarover wil ik het hebben: de risico’s
van sporten. Om elk misverstand uit te sluiten, wil ik benadrukken dat bewegen en sporten
enorm veel voordelen heeft. Daarover schrijf ik mogelijk een volgende keer, want daarover is
nog wel iets te zeggen, juist voor mensen met hersenschade.
Risico’s van sport
Nu over de risico’s van sport voor onze hersenen. Deze zijn de laatste twee jaar meer in het
nieuws en daar wordt veel onderzoek naar gedaan, maar gewaarschuwd wordt al vele jaren,
onder meer door neuropsycholoog Erik Matsers. Jarenlang was hij een roepende in de woestijn
en werd hij door neurologen en collega’s lelijk weggezet, maar hij heeft gelijk: hoofdletsels zijn
een serieus risico in sporten als boksen, voetbal, hockey.
Ook sportorganisaties werkten tegen, financiële belangen gaan nu eenmaal voor gezondheid,
dat geldt niet alleen in de sport. Eindelijk is er nu serieuze aandacht en komen schokkende
gegevens boven. Wat overigens nog niet leidt tot noodzakelijke inperking van risico’s,
waarschijnlijk onder druk van dezelfde belangen. In de NFL, de hoogste American Football
competitie, zijn bij elke wedstrijd dertig professionals stand-by, onder wie twee neurologen,
officieel onafhankelijk, en een derde neuroloog die beelden bekijkt op risico’s voor hoofdletsel.
Ernstige gevolgen
Dit is de omgekeerde wereld. Nog steeds wordt de put niet gedempt, terwijl de kalveren
verdrinken. Ja, sommige botsingen zijn nu strafbaar, maar dat is weinig meer dan een druppel
op een gloeiende plaat. Is het zo heftig? Ja, zo heftig is het. Hersenonderzoek van overleden
ex-footballspelers leverde honderden(!) gevallen op van ernstig progressief(!) hersenletsel. Een
soort dementieel beeld, dat alleen na overlijden kan worden vastgesteld. Bij boksen was dit al langer
bekend, met de bekende Mohammed Ali als pijnlijk voorbeeld. Hij zonk weg in ernstige
Parkinson; mogelijk speelde aanleg voor Parkinson een rol, maar zeker is dat hoofdletsels (hij
liet zich vaak gewoon slaan en kreeg duizenden mensen hiermee op de banken) de
hoofdoorzaak waren.
Het probleem is dus veel omvangrijker en treft jonge mensen. Botsingen, tackles, koppen in
voetbal (keepers die niet koppen krijgen geen problemen!), bij herhaling de hockeybal tegen het
hoofd, etcetera. Schokkend is een recent onderzoek waaruit blijkt dat een aantal spelers al
binnen één seizoen verminderde bloeddoorstroming in hun hersenen had, met merkbare
gevolgen in denken, concentratie en emoties. Onduidelijk is of de veranderde
bloeddoorstroming blijvend is, dat ligt zelfs niet gelijk voor de hand.
Gevaar van herhaling
Maar toch… Erger is wat bij een aantal – gelukkig niet iedereen! – op langere termijn gebeurt.
We hebben het hier over zogeheten chronische traumatische encefalopathie
(hersenaantasting), afgekort als CTE. Enig inzicht hierin illustreert de ernst. Wat vereenvoudigd
is de kern dat zich in de hersenen verkeerd gevouwen eiwitten ophopen. Eiwitten hebben een
sleutelfunctie en werken als ze op een bepaalde manier (driedimensionaal) zijn gevouwen. In
dat vouwproces gaat soms iets mis en daar zijn corrigeermechanismen voor. Veroudering
verzwakt dat herstelmechanisme, maar herhaalde traumatische beschadiging doet dat ook.
Elke afzonderlijke kwetsuur hoeft niet ernstig te zijn (bij boksen is dat het vaak wel), maar het
gevaar zit in de herhaling. Het vouwproces van eiwitten gaat dan op grote schaal mis en de
correctie schiet vergaand tekort. Die verkeerd gevouwen eiwitten – en hier zit de ellende –
treden uit de hersencel en dringen andere hersencellen binnen, waardoor de eiwitvouwing ook daar fout gaat.
Uiteindelijk ontstaat een niet-oplosbare klontering van deze eiwitten, zogeheten
prionen. Deze drukken cellen dood en dat op grote schaal. Dit proces stopt en herstelt niet, dus
ontstaat er een voortgaande achteruitgang.
Dit proces ligt, zo weten we sinds een aantal jaar, ten grondslag aan een aantal
hersenaandoeningen, waaronder CTE. Behandeling bestaat niet en daar is ook nog geen zicht
op. Er is maar één wijze weg: duidelijke gevaren drastisch aanpakken. En buiten de sport kijken
naar riskante situaties, bijvoorbeeld in verkeer en op speelplaatsen. Het is met sport zoals met
seks: het is een gunst, te weten hoe een kunst. Het geheim: koester het en waak over de
veiligheid.
Hans van Dam
